Romantyzm

Romantyzm w literaturze europejskiej rozpoczął się wraz z Wielką Rewolucją Francuską (1789 r.), natomiast w Polsce – gdy opublikowano „Ballady i romanse” A. Mickiewicza (1822 r.).

Nazwa tej epoki literackiej powstała w I poł. XIX w. i wzięła się od przymiotnika „romantyczny”, oznaczającego cechę czegoś fantastycznego, oddziałującego na uczucia, niezwiązanego z rzeczywistością. Romantykiem nazywano (i nazywa się) marzyciela, idealistę oraz człowieka niezwykle uczuciowego.

Nowa epoka narodziła się pod wpływem wydarzeń historycznych (Wielka Rewolucja Francuska, upadek naszego kraju i związane z tym wojny napoleońskie, powstania: kościuszkowskie, listopadowe i styczniowe). Polakami targała wówczas nieustająca walka o niepodległość.

Znamienna była także polemika tocząca się wtedy pomiędzy zwolennikami literatury klasycznej i romantycznej. Odnosiła się ona do spraw literackich i estetycznych, mając jednocześnie podtekst polityczny oraz światopoglądowy. Po jednej stronie stali szukający ugody z zaborcą, po drugiej zaś – wyznawcy nowego patriotyzmu, rewolucjoniści negujący kulturę oświecenia.

Literatura romantyzmu stała w opozycji do klasycyzmu, racjonalizmu, naśladownictwa i wzorów. Dotychczasowy kult rozumu (racjonalizmu) zamienił się w kult uczucia, intuicji (irracjonalizmu). Inspiracją do tworzenia dzieł ery romantyzmu były:

• natura (jako tajemniczy byt pierwotny, który nieustannie się odradza, tak jak w mniemaniu romantyków miał odrodzić się polski naród),
• czasy średniowiecza (zamki, ruiny, gotycyzm),
• Bliski i Środkowy Wschód (orientalizm),
• kultura ludowa (słowiańskość, rodzimość; łączność człowieka z naturą, ludowym postrzeganiem świata).

Powstało wówczas nowe zjawisko pojawiające się w utworach literackich zwane mesjanizmem, będące przeświadczeniem o szczególnej misji narodu polskiego w wyzwoleniu wszystkich ludów Europy. Rozwinęło się ono po powstaniu listopadowym i miało tłumaczyć poniesione ofiary poniesione w walce z zaborcami.

Poeta w dobie romantyzmu był naznaczonym przez Boga wieszczem, prorokiem i geniuszem. Tworzył wyłącznie pod wpływem natchnienia. Najpopularniejsze gatunkami były:

• ballada,
• powieść poetycka,
• dramat romantyczny,
• poemat dygresyjny.

Bohater romantyczny charakteryzował się silnym indywidualizmem, skłóceniem ze społeczeństwem i całym światem, buntem przeciwko normom obyczajowym, kulturowym, społecznym, życiem wewnętrznym pełnym wahań, sprzeczności, rozterek. Często w jego życiu pojawiała się nieszczęśliwa miłość, która w skrajnych przypadkach doprowadzała go do samobójstwa (werteryzm). Podobnym typem bohatera był bohater bajroniczny (nazwa powstała od pisarza G. Byrona), cechujący się buntem i brakiem akceptacji wobec otaczającego go świata, a także panującym w nim praw, skrajnym indywidualizmem, tajemniczością, chęcią działania za wszelką cenę i pragnieniem zmieniania świata, przeświadczeniem o własnej wyjątkowości i nieograniczonej wolności, odwadze graniczącej z szaleństwem, poświęcaniu wszystkiego w imię miłości do kobiety lub ojczyzny.

Motywami przewodnimi w literaturze romantycznej były: miłość, ludowość, irracjonalizm, orientalizm, mesjanizm, gotycyzm, historyzm, fantastyka, mistycyzm, tyrteizm, indywidualizm, patriotyzm.

Najwybitniejszymi przedstawicielami polskiej literatury romantyzmu byli:

• A. Mickiewicz („Dziady”, „Konrad Wallenrod”, „Ballady i romanse”),
• J. Słowacki („Kordian”, „Balladyna”),
• Z. Krasiński („Nie-Boska komedia”), A. Fredro („Zemsta”),
• J.W. Goethe („Cierpienie młodego Wertera”, „Faust”),
• G. Byron („Giaur”).

Epoka romantyzmu zakończyła się wraz z Wojną Ludów (1848 r.). W Polsce natomiast jej kresem był wybuch powstania styczniowego (1863 r.).